Opinie: WhatsApp minder versleuteld maken is recept voor ellende

Het plan van demissionair minister Grapperhaus om ‘achterdeuren’ in chatdiensten als WhatsApp en iMessage in te bouwen is een recept voor ellende, vindt iPhoned-redacteur Michel. Kenners waarschuwen dat de ‘functie’ hoe dan ook misbruikt gaat worden.

Opinie: Verzwakken encryptie op WhatsApp is dom

De demissionair minister van Justitie en Veiligheid wil dat berichten in versleutelde chatdiensten alsnog leesbaar zijn voor Justitie. Momenteel maken veel chat-apps gebruik van end-to-end-encryptie, oftewel zware versleuteling.

Het komt er momenteel op neer dat alleen jij en degene met wie je praat, de inhoud van berichten kan zien. Stuur je iemand een bericht via WhatsApp of iMessage, dan kunnen respectievelijk Facebook (het moederbedrijf van WhatsApp) en Apple dus niet zien wat je stuurt. Dit komt omdat alleen jij en de ontvanger hiertoe de sleutels hebben.

Het plan van Grapperhaus

Grapperhaus wil dit veranderen. Hij werkt momenteel aan een wetsvoorstel om versleutelde chatdiensten aftapbaar te maken, zo blijkt uit berichtgeving van de NOS.

Indien dit plan doorgang vindt, komt er als het ware een derde sleutelhouder bij: Justitie. Zij krijgen – na uitspraak van de rechter – toegang tot iemands berichten via WhatsApp, iMessage of een andere chat-app. Op die manier moeten terroristen, criminelen en ander gespuis vroegtijdig in de kraag gevat worden.

Zelf komt hij er niet meer aan toe, maar toch zet Grapperhaus de plannen door zodat een volgend kabinet ermee aan de slag kan. Dit heeft voor een storm van kritiek vanuit techbedrijven en privacy-voorvechters gezorgd. Terecht, naar mijn mening. Het is namelijk een onzinnig plan.

Kabinet spreekt zichzelf tegen

Het druist bijvoorbeeld in tegen het huidige kabinetsstandpunt omtrent encryptie. Een paar jaar geleden riepen sommige Kamerleden namelijk op tot ongeveer hetzelfde als Grapperhaus nu. Toen kwam men echter tot de conclusie dat niet aan de encryptiestandaarden mag worden gesleuteld.

“Het kabinet onderschrijft het belang van sterke encryptie voor de veiligheid op internet, ter ondersteuning van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van burgers, voor vertrouwelijke communicatie van overheid en bedrijven, en voor de
Nederlandse economie”, zo luidt de conclusie van de kamerbrief.

De Kamer hamerde destijds vooral op het belang van “briefgeheim”. Zware encryptie stelt burgers in staat om vertrouwelijk met elkaar te communiceren en is daarmee belangrijk voor de vrijheid van meningsuiting.

Online vrijplaats

Discussies en gesprekken vinden tegenwoordig, helemaal in deze coronatijden, online plaats. Met elkaar kletsen over maatschappelijke gebeurtenissen en zodoende je mening vormen is bij uitstek iets wat momenteel op chatdiensten plaatsvindt. Je zou je daarom veilig en onbespied moeten voelen, zo vindt (of in ieder geval vond) ook de Kamer.

Nu kun je natuurlijk zeggen: als privacy zo belangrijk voor je is, dan ga je toch lekker brieven naar elkaar schrijven? Uiteraard is dat een mogelijkheid, maar het is ook een non-argument. De maatschappij verandert ontzettend snel en wanneer je altijd blijft refereren naar communicatiemethoden van weleer, kun je ook zeggen dat je dan maar een faxapparaat moet aanschaffen als je privé met elkaar wil praten.

Ook het veelgehoorde, maar o zo achterhaalde argument dat je niets te verbergen hebt is een ontzettende dooddoener. Deze stelling draait de bewijslast namelijk om. Burgers (en bedrijven, journalisten en iedereen met WhatsApp) worden in het nauw gedreven en moeten bewijzen dat ze niets te verbergen hebben. Wie liever geen achterdeur in haar of zijn chat-app heeft, zal wel verdacht zijn.

Bespied worden

Het aloude panopticum-concept legt het probleem met dit twijfelachtige argument bloot. In gevangenissen die in deze architectonische stijl zijn gebouwd is het voor bewakers mogelijk om grote groepen gevangenen in de gaten te houden. Dit bekeken gevoel heeft invloed op hun gedrag, ook al doen ze niets verkeerd. Met andere woorden: alleen de mogelijkheid dat iemand kan meekijken met wat jij doet, heeft al effect.

Mensen hebben namelijk behoefte aan privacy. Hoogstwaarschijnlijk deel je meer via WhatsApp dan met je buurman, collega’s of misschien wel geliefde of goede vriend(in). De gedachte dat al deze informatie met één achterdeur zomaar in handen kan komen van Justitie, is allesbehalve geruststellend.

Techwereld spreekt zich negatief uit

Dat vind ik niet alleen, want ook de techwereld maakt zich grote zorgen over het voorstel van Grapperhaus. Opvallend hierbij is dat traditionele tegenpolen elkaar vinden in hun afkeur. Zo strijden Bits of Freedom, een organisatie voor digitale burgerrechten, en Facebook ineens zij aan zij om zwakkere encryptie te voorkomen. En dat terwijl eerstgenoemde normaal vooral kritiek levert op het sociale medium.

Ook partijen als Apple, mensenrechtenorganisatie Amnesty International, Microsoft, cybersecuritybedrijf Fox-IT en providers als KPN en Vodafone-Ziggo lopen niet warm voor de plannen van Grapperhaus. Integendeel zelfs, deze coalitie vreest dat het verplicht inbouwen van achterdeurtjes hoe dan ook tot problemen gaat leiden.

Bits of Freedom zegt in gesprek met de NOS bijvoorbeeld dat criminelen “vroeg of laat” gebruik gaan maken van de zwakkere encryptieplannen. Men geeft aan dat je encryptie niet “een beetje” kunt verzwakken. Het hele systeem zou “waardeloos” worden op het moment dat je een “achterdeurtje” maakt.

Branche-organisatie Stichting Digitale Infrastructuur Nederland (DINL) noemt het plan “ineffectief, onnodig breed en volstrekt onwenselijk” en vreest onder meer voor datalekken.

Ook scheidend D66-Tweede Kamerlid Kees Verhoeven is duidelijk in zijn oordeel: “Dit onderwerp blijft maar terugkomen, terwijl de Tweede Kamer duidelijk heeft gemaakt dit niet te willen. Dit gaat volkomen tegen de wens van de Kamer in.”

En nu?

Vooralsnog gaat het om een wetsvoorstel. Grapperhaus wil dat het volgende kabinet hiermee aan de slag gaat. Voor ons als burgers zit er daarom nu niets anders op dan 17 maart wijselijk te stemmen. Hierin moet je uiteraard je eigen afwegingen maken, maar naar mijn idee kan het geen kwaad om wat meer mensen met kennis van ICT, privacy en aanverwante thema’s de Kamer in te stemmen.

Niet voor niets luidde de KNVI, een beroepsvereniging voor informatieprofessionals, onlangs de noodklok. Men vindt dat het momenteel onder meer ontbreekt aan kennis om kundig sturing te geven aan grote ICT-projecten. Ook een recente analyse van AG Connect, waarin werd gekeken hoeveel Kamerleden met kennis van ICT straks mogelijk terugkomen, stemt weinig hoopvol.

Hopelijk kunnen we het voor en na de verkiezingen meer hebben over thema’s als internet, privacy en online veiligheid. De afgelopen jaren krijgen deze onderwerpen gelukkig steeds meer aandacht, maar nog lang niet genoeg. Laten we de kans daarom aangrijpen voor een maatschappelijk debat over hoe wij vinden dat de wereld van technologie eruit moet zien.

Ga stemmen!

Wat ga jij stemmen? Kom erachter met deze stemwijzer-apps

Lees verder

Stemadvies geven doe ik niet. Wel verwijs ik je graag door naar mijn eerdere artikel over stemwijzer-apps. Deze websites helpen jou bij het vinden van je politieke match. Dat dit helemaal niet saai hoeft te zijn, bewijst Keezer’s Quest bijvoorbeeld, de ‘stemwijzer-game’ van Zondag met Lubach.